De scheiding is voor kinderen een emotionele tijd. Alles wat vertrouwd is, valt weg en er komen allemaal nieuwe dingen voor terug. Dat is spannend en eng.
Voor de scheiding, lopen de spanningen thuis op. Kinderen voelen haarfijn aan wanneer er iets niet in de haak is. Ze horen dat jullie ruzie maken, ze zien dat jij in de keuken zit te huilen, ze merken dat één van jullie in de logeerkamer slaapt. Allerlei angsten kunnen de kop op steken.
Angsten en schuld
Kinderen worden bang van ruzie. Die angst heeft niet altijd een duidelijke inhoud. Het schreeuwen, het lawaai, het huilen, de ingehouden agressie; het geeft ze een onbestemd gevoel dat alles mis gaat. Probeer daarom geen ruzie te maken waar de kinderen bij zijn.
Bij een scheiding zijn veel kinderen bang om één van de ouders te verliezen. Hoe kun je beide ouders vasthouden, als ze niet meer samenwonen? Benadruk vanaf het eerste moment dat jullie alle twee als ouder voor het kind beschikbaar blijven. Regel zo snel mogelijk een (tijdelijke) omgangsregeling en breng die duidelijk over. Koop bijvoorbeeld een kalender en teken de omgangsregeling met kleur in.
Ook kan een fundamentele verlatingsangst opkomen. Je kind kent jou en je partner al zijn hele leven als mensen die van elkaar en hem houden. Als jullie nu ineens zeggen dat jullie niet meer van elkaar houden, dan is dat eng. Ook zijn relatie met jullie wankelt. ‘Straks houdt ze ook niet meer van mij.’
Vaak schrijven kinderen de scheiding toe aan zichzelf. Ze kunnen hiervoor vreemde gedachtesprongen maken. ‘Ik heb niet goed geholpen. Daarom is mama moe en maakt ze ruzie met papa. Het is mijn schuld.’ Of: ‘Ik heb te veel speelgoed. Dat is te duur en daarom is er nu te weinig geld. Papa en mama maken ruzie om geld door mij.’
Je kunt niet vaak genoeg benadrukken dat:
Tijdens de scheiding begint voor de kinderen het rouwproces. Ze moeten afscheid nemen van hun oude leven om aan hun nieuwe te beginnen. Welke fasen lopen ze door?
Je kind in de rouw
Een scheiding is voor je kind afscheid nemen van zijn zekere bestaan. Eén van de ouders gaat weg, de dagelijkse routines veranderen en niets lijkt meer vanzelfsprekend. Om echt te kunnen wennen en aarden in een nieuwe situatie moet je kind het verlies verwerken.
Net als bij volwassenen verloopt het proces in een aantal te voorspellen stappen. Natuurlijk is geen kind hetzelfde. Bovendien lopen de fasen soms in elkaar over of door elkaar heen. Het gaat dan ook niet om een ‘norm’ waar je kind niet van mag afwijken. Het herkennen van de verschillende fasen kan jou en je kind helpen er mee om te gaan.
Over het algemeen duurt een rouwproces zo’n twee jaar. Achtereenvolgens (of door elkaar heen lopend) gaat je kind door verschillende fasen:
Ontkenning
De scheiding komt voor de meeste kinderen als een schok, ook als ze al bang waren door de ruzies en opgelopen spanning. In eerste instantie ontkennen ze de scheiding vaak. Ze blijven bijvoorbeeld maar vragen wanneer de andere ouder thuis komt en weigeren er over te spreken.
Soms neemt de ontkenning de vorm van schuld aan. Het kind denkt dat het zijn schuld is dat zijn ouders uit elkaar gaan. Dit geeft hem de mogelijkheid de scheiding terug te draaien. ‘Als ik heel lief ben, geen ruzie maak en altijd alles opruim, dan komt papa weer terug.’
Ook andere vormen van magisch denken komen voor. Het kind ‘bedenkt’ een voorwaarde waar aan moet worden voldaan om de scheiding op te heffen. Het zal zijn uiterste best doen deze voorwaarde te halen.
De fase van ontkenning duurt ongeveer drie tot zes maanden. Vertel steeds opnieuw dat de scheiding een feit is en neem fantasiegedachten weg. Het is verstandig steeds ongeveer dezelfde woorden te gebruiken. Zo kan de waarheid ‘erin slijten’. Benadruk dat je kind op geen enkele wijze schuld heeft en dat jullie veel van hem houden.
Woede
Als de ontkenning wordt overwonnen en de realiteit van de scheiding doordringt, komt de woede. Deze kan heel duidelijk en extern zijn en zich uiten in agressief gedrag, richting jullie, maar ook op andere plekken, zoals school, sport en kerk. Ze kan ook naar binnen slaan en leiden tot emotionele wisselvalligheid, snel geïrriteerd zijn, driftaanvallen en nachtmerries.
Het is belangrijk de boosheid te benoemen en toe te laten. Het is een normale reactie om boos te zijn als alles om je heen wankelt. Poets de boosheid niet weg, zeg niet dat alles wel mee valt en wees niet beledigd. Geef je kind de ruimte voor zijn gevoel en de kans er door te komen.
In hun boosheid zoeken kinderen naar een schuldige. Sommige kinderen zijn boos op de ouder die ergens anders woont. Die is weggegaan en daarom de schuldige. Andere kinderen richten zich juist op de ouder die is gebleven. Die heeft de ander weggejaagd. Soms geven de kinderen ook de schuld aan zichzelf. Ze kunnen dan heel lastig worden en straf uitlokken, omdat ze vinden dat ze straf verdienen vanwege de scheiding.
Ook heftig verlangen naar een hereniging hoort hierbij. Soms eisen kinderen letterlijk dat je terug gaat naar je partner. ‘Anders wil ik nooit meer met je praten.’
De fase van woede duurt zes tot twaalf weken. Geef ruimte om boos te zijn en probeer de boosheid te benoemen. Benadruk dat het kind geen schuld heeft en dat jij en je partner samen tot de scheiding hebben besloten. Ga niet inhoudelijk in op de schuldvraag om loyaliteitsproblemen te voorkomen. Herhaal opnieuw dat de scheiding een feit is.
Verdriet en verlatenheid
Als het kind moegestreden is en de woede wegzakt, komt het echte verdriet. Je kind wordt zich bewust van de leegte die achterblijft na het verlies en het definitieve karakter van de scheiding. Dit is een zware en heftige periode.
De meeste kinderen worden heel passief. Ze leggen zich neer bij de situatie, maar leggen dan ook al het andere maar neer. Ze voelen zich somber en hebben nergens zin in. Op school doen ze hun best niet meer, ze zijn minder geconcentreerd en moeilijk te bereiken. Ze komen tot stilstand.
Sommige kinderen voelen zich heel eenzaam. Ze hebben het gevoel dat ze in de steek zijn gelaten door de niet-verzorgende ouder. Soms zijn ze bang ook de andere ouder te verliezen. Dit soort gevoelens kunnen leiden tot verlatingsangst, wegloopgedrag (op zoek naar een ouder of gewoon weg van de ellende) en het zoeken van een vervangouder.
Deze fase duurt bij kinderen zo’n drie weken, bij tieners twee tot drie maanden. Het kan hartverscheurend zijn om je kind met dit verdriet te zien worstelen. Geef je kind ruimte om verdrietig te zijn. Ga een poosje bij je kind zitten, neem het op schoot. Probeer de moeilijke gevoelens niet weg te vegen, maar luister met aandacht. Vertel dat jij en je partner nog steeds veel van jet kind houden en dat altijd zullen blijven doen.
Aanvaarding
Uiteindelijk komt ook de fase van de aanvaarding. De scherpe kanten van de boosheid en het verdriet zijn weg. Je kind hoeft niet blij te zijn met de scheiding (de meeste kinderen blijven tot jaren na de scheiding hopen op een hereniging), maar het kan zich weer richten op andere dingen.
De nieuwe situatie begint te wennen. Interesse en concentratie komen weer terug en er worden weer plannen gemaakt.
Na de scheiding beginnen jij en je partner allebei een eigen leven. De kinderen hebben in beide gezinnen een plaats, maar ze moeten die twee ook combineren. Het gevaar van een loyaliteitsconflict is groot. Hoe kun je dat voorkomen?
Loyaliteit
Loyaliteit speelt een sleutelrol bij het verwerken van de scheiding. Wanneer de loyaliteit van het kind in het gedrang komt, raakt het intern verstrikt en wordt de verwerking gecompliceerd. Dit kan nare gevolgen hebben: een laag zelfbeeld, slechte schoolprestaties, verslavingen en moeizame relaties in de toekomst.
Een kind is van nature loyaal aan zijn ouders. Dat betekent dat hij trouw is aan de band die hij met hen heeft: hij houdt van ze, hoort bij ze en verdedigt ze als dat nodig is. Zelfs wanneer ouders evident slecht voor hun kinderen zorgen (bijvoorbeeld bij mishandeling) blijven kinderen loyaal. De loyaliteit naar ‘gewone’, liefhebbende ouders zal des te groter zijn.
Bij een scheiding komt deze loyaliteit echter in het gedrang. Ineens zijn er twee partijen waaraan je kind loyaal wil zijn, twee partijen met tegengestelde belangen. Dat kan gemakkelijk voor loyaliteitsconflicten zorgen. Wanneer die ervoor zorgen dat een kind totaal van één van beide ouders vervreemd raakt, spreken we van Pariental Alienation Syndrom.
Moeten kiezen tussen de ouders
Wanneer een kind wordt gedwongen tussen zijn ouders te kiezen, is dit conflict het duidelijkst. ‘Wil je dit weekend naar mama of wil je liever hier blijven?’ Als je zo’n vraag stelt, maak je het heel moeilijk. Misschien wil je kind dolgraag naar zijn moeder, maar durft het dat niet te zeggen, omdat het bang is dat jij dan boos of verdrietig zult zijn.
Bij elk contact met je ex kan je kind een loyaliteitsconflict ervaren. ‘Vind jij het wel goed, dat er contact is? Ben jij niet zielig als je kind weg gaat?’ Je kind heeft het nodig dat jij het contact met de andere ouder goedkeurt. Dat is meer dan het toestaan ervan. Stimuleer het contact, houd je aan de omgangsregeling, wees blij als het contact goed is verlopen.
Negatieve uitlatingen over je ex
Een andere manier waarop de loyaliteit in het gedrang komt, is als er negatieve dingen over een ouder worden gezegd. Je kind zal altijd de neiging hebben de ouder te verdedigen vanwege zijn loyaliteit. Bovendien is je kind zo verbonden met jou en je ex dat iedere afwijzing van één van jullie voor je kind aanvoelt als een afwijzing van hem zelf.
Geef je ex niet de schuld van de scheiding en maak geen verwijten waar je kind bij is. Door je ex als schuldige aan te wijzen, noem je hem eigenlijk ‘slecht’, want de veroorzaker van alle ellende. Daarmee bezorg je je kind een probleem. Want mag hij wel van een slecht iemand houden? En als hij bij een slecht iemand hoort, is hij dan ook zelf slecht? Spreek dus niet negatief over je ex en verbiedt ook je omgeving om dat te doen.
Nieuwe partner
Het loyaliteitsconflict speelt ook op bij negatieve uitspraken over een nieuwe partner van je ex. Je kind zal een relatie met deze persoon moeten aangaan. De loyaliteit met je partner maakt dat je kind dat graag goed wil doen, maar door de loyaliteit aan jou is dat heel lastig.
Maak het niet moeilijker door negatieve dingen te zeggen. Help je kind door te zeggen dat jij het goed vindt dat hij een relatie met deze persoon aangaat. Wees blij als het je kind lukt om dat te doen. Je kind kan iedere, positieve relatie gebruiken en heeft er niets aan een problematische relatie aan te gaan, omdat jij deze persoon niet kunt accepteren.
Wat zijn signalen dat het niet goed gaat met mijn kind?
Alle kinderen zijn van slag van een scheiding. Het rouwproces neemt heftige emoties mee. Dat kan ook lichamelijke klachten geven: buikpijn, hoofdpijn, misselijk zijn. Het rouwproces verloopt gecompliceerd als de fasen veel te lang duren of de emoties zo heftig zijn dat het kind er in onder gaat.
Gedrag waarbij je je zorgen moet maken of professionele hulp moet zoeken:
Wat is parentificatie?
Soms probeert je kind de rol van de verdwenen ouder over te nemen. Hij trekt allerlei taken in huis naar zich toe, zorgt extreem goed voor zijn broertjes en zusjes en hij zorgt ook voor jou. Dit gedrag wordt parentificatie genoemd en is niet zonder gevaar voor de ontwikkeling van je kind.
Hoewel het zijn uiterste best doet, kan het kind de ouder niet vervangen. Hierover kan het zich schuldig voelen. Hij kan gefrustreerd en boos worden. Daarnaast leert hij liefde en belangrijk-zijn te koppelen aan zorgen-voor. Dat je ouder van je houdt om wie je bent, raakt dan op de achtergrond.
Bij tieners ontstaat er een ongezonde beweging naar binnen. In plaats van zich af te zetten tegen jou en los te komen van thuis, om een zelfstandig persoon te kunnen worden, trekt hij juist naar jou toe.
Wat is PAS syndroom?
Het ouderverstoringssyndroom of Pariental Alienation Syndrom ontstaat wanneer de afstand tussen je kind en de niet verzorgende ouder groot wordt en door de verzorgende ouder wordt aangemoedigd (‘Ja, je moeder is ook niet te vertrouwen’). Zo kan er een blijvende verwijdering ontstaan tussen je kind en diens ouder.
Dit gaat tegen de natuurlijke neiging van kinderen in om van hun ouders te houden en met hen verbonden te zijn. Het lijkt je kind misschien niet direct kwaad te doen, maar op de lange duur kan je kind hierdoor ernstige problemen met zijn zelfvertrouwen en zelfbeeld krijgen.
Probeer de relatie van je kind met je partner te bevorderen, hoe moeilijk je het ook vindt om je kind te delen en je negatieve oordeel over je partner voor je te houden. Je bewijst je kind hiermee een grote dienst.
tip 1 | Lees samen over de scheiding
Lees samen met je kind boeken over scheiden. Door de gebeurtenissen in het boek weet je kind wat er allemaal bij een scheiding komt kijken en welke emoties daarbij kunnen horen. Ga naar aanleiding van de boeken met je kind in gesprek. Wat herkent hij wel? Wat niet? Is hij ook wel eens verdrietig?
Lees bijvoorbeeld over loyaliteitsproblemen of ontkenning:
Ik heb twee beren, door Conny Boendermaker, vanaf 2,5 jaar.
Als de blauwe beer uit mama’s huis bij papa gaat logeren, kan deze het niet vinden met de beer in papa’s huis.
Papa-mama lijm, door Kes Gray (vertaling door Theo Olthuis), vanaf 4 jaar.
De ouders van een jongetje gaan scheiden, hij bedenkt dat er een lijm moet zijn die zijn vader en moeder weer aan elkaar plakt.
Kinderen en echtscheiding, lees en werkboek voor echtscheidingskinderen, door Ludo Driesen, vanaf 10 jaar.
Thomas houdt een dagboek bij over de scheiding van zijn ouders. Naast elke pagina uit zijn dagboek staan vragen om met kinderen in gesprek te gaan.
tip 2 | How2talk2kids
Praten met je kinderen kan heel lastig zijn, vooral als het over moeilijke emoties gaat en jij zelf ook veel emoties te verwerken hebt. How2talk2kids is een methode om te praten met, en te luisteren naar kinderen. Belangrijke aspecten zijn het accepteren van gevoelens en het beschrijven van situaties in plaats van het veroordelen ervan.
De methode reikt praktische handvatten aan voor betere communicatie, waardoor de relatie verdiept. De basis wordt gevormd door een praktisch zesstappenplan, dat ouders helpt om anders te communiceren, op een manier die respectvol is richting het kind én voor henzelf.
'Ik kan eigenlijk niet aangeven wanneer de twijfel is toegeslagen, maar het is zeker al een paar jaar geleden begonnen. Ik denk dat het tijdens een familieweekend was waar ik van dichtbij zag hoe mijn zus en haar man met elkaar omgingen, dat ik me realiseerde wat ik miste in mijn huwelijk. Zij gingen zo liefdevol en zo warm met elkaar om. Hij heeft echt aandacht voor haar en ze praten veel met elkaar. Dat is bij ons allemaal niet zo.
Lees verder
'Het begon ermee dat ze heel verdacht ging doen met haar mobieltje. Vroeger liet ze die regelmatig slingeren maar ineens moest dat ding overal mee naar toe en op de gekste momenten kwamen er berichtjes binnen. In het begin vond ik dat nog niet zo verdacht. Ze heeft veel vriendinnen met wie ze op die manier contact heeft. En dat was ook altijd haar verklaring. Maar er waren ook anders signalen. Ze was erg afwezig met haar gedachten, ging veel meer aandacht aan haar uiterlijk besteden. Moest soms plotseling in het weekend een paar uur weg en vroeg mij dan om op de kinderen te passen.
Lees verder
