12 – 18 jaar

Tieners maken zich los van thuis en ontwikkelen een eigen identiteit. Dat is beangstigend voor hen zelf en voor ouders vaak frustrerend, omdat ze geheel overbodig lijken te zijn en alleen maar dienen om je tegen af te zetten. 

Door een scheiding kan de soms moeizame relatie met je tiener nog lastiger worden. Door alle emoties kan je kind ander gedrag vertonen of zich terug trekken in zichzelf. Misschien zal hij zoeken naar een schuldige en partij trekken voor één van de ouders. Ook zijn beeld van liefde en relaties kan een deuk oplopen.

Voor de scheiding moet je nadenken over de manier waarop je met je tiener praat en hoe je de scheiding wilt uitleggen. Vertel samen hetzelfde verhaal. Betrek je tiener vervolgens bij het opstellen van een omgangsregeling. 

Hoe tieners de scheiding beleven

Tieners zitten in een verwarrende levensfase waarin tegenstrijdige gevoelens spelen. Ze willen zelfstandig zijn, maar zoeken tegelijk de goedkeuring van ouders en vrienden. Ze willen uniek zijn, maar ook deel zijn van een groep. Ze vormen een eigen wereldbeeld, waarin hun eigen normen en waarden gelden. Maar deze baseren ze grotendeels op die van hun omgeving. Dat geldt ook voor hun beeld en verwachting van de liefde en relaties.

In het wereldbeeld dat je tiener in zijn hoofd aan het vormen is, zijn de normen van goed en kwaad heel helder omlijnd. Dit zwart/wit-denken helpt hem gebeurtenissen en mensen in te delen, maar bij de scheiding zit het hem in de weg. Zijn denken roept om een makkelijke verklaring, een schuldige, een zondebok die weggestuurd kan worden.

Beeld van liefde en relaties

Liefde en relaties spelen een grote rol in het leven van je tiener. Ook als hij nog niet actief met vriendinnetjes en verkering aan de gang is, zijn lichaam en geest er volop mee bezig. De scheiding kan zijn droom over toekomstige relaties in de war brengen. Veel tieners zijn bang dat ook zij relaties zullen krijgen die stuklopen, dat ze dat als het ware van jullie ‘erven’. 

Leg daarom uit waarom jullie relatie is stukgelopen. Door te vertellen dat jullie fouten hebben gemaakt en uit te leggen wélke fouten, geef je de boodschap dat relaties wel kunnen slagen. Je hoeft jullie beslissing echter niet te verdedigen, alsof je tiener je op het matje kan roepen. Ga ook niet te diep op de problemen in, maar houd het begrijpelijk voor je tiener. Neem altijd samen de verantwoordelijkheid. Dit kan heel pijnlijk zijn, omdat je dan voor jezelf moet onderkennen waar het is fout gegaan tussen jullie.

Vertel je tiener over de scheiding

Je kunt het niet makkelijk maken, maar je helpt je kinderen enorm door rustig en duidelijk te vertellen en GEEN ruzie te maken. Een paar tips voor je gesprek met je kinderen.

• ­Doe het gesprek SAMEN en praat ALLEBEI.
• ­Vertel dat jullie gaan scheiden.
• ­Leg uit wat een scheiding is. Een huwelijk is een juridisch contract tussen twee mensen die bij elkaar horen. Wanneer deze volwassenen besluiten dat ze niet meer samen willen zijn, moet het juridische contract verbroken worden. Maar ouders en kinderen blijven altijd bij elkaar horen. De wet zegt dat ze allebei ook na de scheiding voor de kinderen moeten blijven zorgen. Gelukkig maar, want dat willen jullie ook heel graag.
• ­Benadruk dat de scheiding niet komt door iets wat je tiener heeft gedaan, gezegd of gevoeld. De scheiding is iets tussen jullie.
• ­Wees er duidelijk over dat de scheiding een blijvende situatie is en dat jullie niet meer bij elkaar komen.
• ­Voorkom dat je tiener partij kiest. Dat leidt uiteindelijk tot een loyaliteitsconflict. Vertel allebei hetzelfde verhaal en neem samen de schuld.
• ­Geef een verklaring voor de scheiding. Zeg bijvoorbeeld dat jullie op een verkeerde manier ruzie maakten, of dat jullie te weinig tijd aan elkaar hebben besteed en daarom niet meer van elkaar houden, of dat jullie in de war zijn geraakt door dingen die gebeurd zijn. Hierdoor laat je zien dat een relatie wel goed kan gaan, maar in jullie geval niet goed is gegaan met een reden.
• ­Geef ruimte voor gevoelens. Dat kan in eerste instantie door te vertellen dat veel tieners boos, bang of verdrietig worden door een scheiding, dat die emoties heel gewoon zijn en dat jullie allebei willen luisteren en helpen als je tiener met zo’n gevoel worstelt.
• ­Vertel dat jullie allebei veel van je tiener houden en dat hij/zij van jullie allebei kan en mag blijven houden. Bespreek met je tiener de omgangsregeling. Wat jullie bedacht hebben en wat hij/zij daar zelf over denkt. Neem de angst weg dat je tiener één van zijn ouders zal verliezen.

Wat mogen tieners zelf beslissen?

Oudere kinderen hebben recht op een stem in de omgangsregeling. Wanneer de rechtbank uitspraak moet doen over de omgangsregeling, worden kinderen van 12 jaar en ouder in de beslissing betrokken. Zij kunnen ook bezwaar maken als de omgangsregeling hen niet bevalt. 

Laat je tiener niet zomaar kiezen waar hij wil wonen, dan komt je tiener gelijk in een loyaliteitsconflict terecht. Bovendien is waarschijnlijk niet alles mogelijk. Bespreek eerst met je partner wat jullie mogelijkheden zijn en hoe jullie de omgangsregeling willen inrichten. Bespreek jullie voorstel daarna met jullie tiener. 

Kan hij zich erin vinden? Kan hij al zijn activiteiten (school, sport, etc.) blijven doen? Kan hij zijn vrienden blijven zien? Misschien heeft je tiener ook behoefte aan alternatieve manieren van contact: bellen, mailen, eens in de week komen eten, een avond in de week samen huiswerk maken. 

Maak de afspraken inzichtelijk voor je tiener. Houd je altijd aan de afspraken en verander de regeling niet te snel. Zo kan je tiener wennen aan de nieuwe situatie.

Tijdens en na de scheiding komt ook je tiener in een rouwproces. Vooral de fase van boosheid en woede kan heftig zijn. Houd ook rekening met loyaliteitsproblemen. 

Je tiener in de rouw

Een scheiding is voor je tiener een uiterst stressvolle gebeurtenis. Uit onderzoek blijkt dat alleen de dood van een ouder of broertje of zusje meer pijn en verdriet meebrengt. Je tiener gaat een heel moeilijke tijd tegemoet. Er over praten kan heel ongemakkelijk zijn. Jij kunt je als veroorzaker van deze periode ongemakkelijk voelen. Ook kan je tiener je beschuldigen en afwijzen. Toch ben jij de aangewezen persoon om je tiener in deze periode te steunen en begeleiden. 

Sommige tieners vallen terug in afhankelijk gedrag en zoeken in alles bevestiging. Andere maken juist een sprong vooruit en worden snel zelfstandig. Houd jezelf voor dat je tiener wel heel volwassen lijkt, maar in wezen nog lang niet volwassen is. Zoek voortdurend contact en blijf als stabiele factor steeds op de achtergrond beschikbaar. 

Je tiener is in de rouw. Houd de fasen van het rouwproces in de gaten, zodat je (een beetje) begrijpt wat er in je tiener omgaat. Over het algemeen duurt een rouwproces zo’n twee jaar. Achtereenvolgens (of door elkaar heen lopend) gaat je tiener door verschillende fasen:

• ­Ontkenning
• ­Woede
• ­Verdriet
• ­Verlatenheid
• ­Aanvaarding

Woede

Bij tieners kan de fase van boosheid en woede heel heftig worden en zich uitsluitend richten op één van de ouders. Deze woede kan heel pijnlijk zijn. Tieners weten je zwakke plekken genadeloos te vinden en deinzen er niet voor terug je te raken waar ze kunnen. Hoe paradoxaal ook, probeer deze aanvallen niet als persoonlijke aanvallen te zien. Het is de manier waarop je tiener probeert grip te krijgen op de verwarrende en beangstigende omstandigheden. 

Ook als je de ‘goede’ ouder bent, moet je deze woede proberen los te zien van je partner/ex. Het is verleidelijk om blij te zijn met deze woede en je tiener als een bondgenoot binnen te halen. Maar daarmee bewijs je hem geen dienst. Je partner zal altijd de ouder van je tiener blijven en voor de ontwikkeling van je tiener is een goede relatie met je partner belangrijk. 

Reageren op woede

Neem de woede van je tiener altijd serieus. Laat hem niet in zijn sop gaar koken. De heftige emoties zijn voor hem ook beangstigend. Benoem de boosheid. Verwoord de dingen waarover je tiener boos is, maar geef ook de grens aan. Accepteer geen onaanvaardbaar gedrag als schoppen, schelden of minachtend praten.

Zeg bijvoorbeeld: Ik zie dat je heel boos bent op papa. Ik begrijp dat het moeilijk voor je is dat je hele leven overhoop ligt doordat wij gaan scheiden. Omdat papa weg is gegaan, geef je hem de schuld. Maar de scheiding is niet de schuld van papa alleen. Wij waren samen getrouwd en wij hebben allebei dingen gezegd en gedaan waardoor we niet meer samen wilden zijn. Als je boos bent, moet je op ons allebei boos zijn. Het spijt ons dat we jou met de scheiding pijn doen en we willen je allebei helpen door die pijn heen te komen, want we houden allebei van je.

Parentificatie

Wanneer je tiener partij trekt, zich verantwoordelijk voelt voor de scheiding en graag voor zijn ouder wil zorgen, liggen er een paar gevaren op de loer.

Soms probeert je tiener de rol van de verdwenen ouder over te nemen. Hij trekt allerlei taken in huis naar zich toe, zorgt extreem goed voor zijn broertjes en zusjes en hij zorgt ook voor jou. Misschien vind je het heerlijk dat je tiener zo naar je toe trekt en maak je dankbaar gebruik van zijn zorg en zijn luisterend oor. 

Dit gedrag wordt parentificatie genoemd en is niet zonder gevaar voor de ontwikkeling van je kind. In plaats van zich af te zetten van jou en los te komen van thuis, om een zelfstandig persoon te kunnen worden, trekt hij juist naar jou toe. Daarnaast leert hij liefde en belangrijk-zijn koppelen aan zorgen-voor. Dat kan in toekomstige relaties een patroon worden; dat hij alleen van iemand denkt te mogen houden als hij voor die persoon kan zorgen. 

PAS syndroom

Een ander gevaar schuilt juist in het afzetten tegen één van de ouders. Wanneer de afstand tussen je tiener en zijn ouder doorzet en door de andere ouder wordt aangemoedigd (‘Ja, je moeder is ook niet te vertrouwen’) kan er een blijvende verwijdering ontstaan. 

Dit gaat tegen de natuurlijke neiging van kinderen in om van hun ouders te houden en met hen verbonden te zijn. Het wordt ouderverstoringssyndroom of Pariental Alienation Syndrom genoemd. Het lijkt je tiener misschien geen kwaad te doen, maar op de lange duur kan je tiener hierdoor ernstige problemen met zijn zelfvertrouwen en zelfbeeld krijgen. 

veelgestelde vragen

Mag mijn tiener zelf kiezen waar hij wil wonen?

Ja. Kinderen vanaf 12 jaar worden door de rechtbank gehoord als zij uitspraak moet doen over de omgangsregeling. Zij kunnen ook bezwaar maken als de omgangsregeling hen niet bevalt. 

Laat je tiener echter niet zomaar kiezen waar hij wil wonen, dan komt je tiener gelijk in een loyaliteitsconflict terecht. Bovendien is in de praktijk misschien niet alles mogelijk. Bespreek eerst met je partner wat jullie mogelijkheden zijn en hoe jullie de omgangsregeling willen inrichten. Bespreek jullie voorstel daarna met jullie tiener. 

Kan hij zich erin vinden? Kan hij al zijn activiteiten (school, sport, etc.) blijven doen? Kan hij zijn vrienden blijven zien? Misschien heeft je tiener ook behoefte aan alternatieve manieren van contact: bellen, mailen, eens in de week komen eten, een avond in de week samen huiswerk maken. 

Maak de afspraken inzichtelijk voor je tiener. Houd je altijd aan de afspraken en verander de regeling niet te snel. Zo kan je tiener wennen aan de nieuwe situatie. 

Wordt mijn kind door de rechter gehoord?

In principe maken ouders onderling afspraken over de omgangsregeling. Deze leggen ze vast in het ouderschapsplan. Als er overeenstemming over dit plan wordt bereikt, zal de rechter de scheiding uit spreken zonder zich met de inhoud van dat plan te bemoeien. Je kind wordt dan dus ook niet gehoord.

Als jij en je partner er niet uitkomen, dan moet de rechter beslissen over de omgangsregeling. In dat geval worden kinderen vanaf 12 jaar wel gehoord. De rechter vraagt hen wat zij willen. Het is niet zeker dat de rechter ook doet wat zij willen, maar hij neemt het wel mee in zijn overweging.

Als een kind een probleem heeft met de omgangsregeling kan een kind vanaf 12 jaar dat aangeven en eventueel zelfs bij de rechtbank brengen. Ook dan wordt het kind gehoord door een rechter.

tips

tip 1 | Alternatieve contactmomenten

Tieners kunnen er behoefte aan hebben niet alleen binnen het stramien van de omgangsregeling contact te hebben met de niet verzorgende ouder. Probeer creatieve oplossingen te verzinnen.

Als een ouder in de buurt woont, kun je bijvoorbeeld afspreken dat hij een of twee avonden in de week naar de niet verzorgende ouder toegaat, maar wel thuis komt slapen. Zo kunnen beide ouders bij het schoolwerk worden betrokken. Een ouder die verder weg woont, kan bellen of mailen. 

tip 2 | Praten met lotgenoten

Voor tieners kan het fijn zijn om anoniem met andere tieners te praten die in een zelfde situatie zitten. Vaak schamen ze zich en komen daarom niet gemakkelijk tot een gesprek met vrienden of mensen van school of uit de kerk. Online zijn er diverse mogelijkheden. 

De kindertelefoon is er voor kinderen van 8 tot 12 en tieners van 12 tot 18. Je kunt anoniem bellen met iemand die naar je wil luisteren en er is een uitgebreide website met informatie. Op de website is ook een chatfunctie.

KIGO, Kinderen van Gescheiden Ouders, is er met name voor onderling contact. Naast informatie zijn er drie fora: voor 6-12 jaar, voor 12-18 jaar en voor volwassen kinderen.

Bij de kinderrechtswinkels kunnen tieners terecht met alle vragen over juridische aspecten, bijvoorbeeld of de rechter naar jou moet luisteren om te kunnen beslissen.