Heel kleine kinderen begrijpen nog niet wat er gebeurt, maar de scheiding heeft toch impact op hun leven. De hechting aan de beide ouders is van cruciaal belang voor de ontwikkeling van het kind. Ook peuters en kleuters hebben een veilige basis nodig om de eerste stappen van zelfstandigheid te kunnen zetten.
Voor de scheiding moet je nadenken over de manier waarop je het aan je kind vertelt en de omgangsregeling die jullie treffen.
Hoe baby en dreumes de scheiding beleven
Heel kleine kinderen lijken nog weinig van een scheiding mee te krijgen. Ze zijn te klein om te begrijpen wat er gebeurt en daarom kun je het idee hebben dat de scheiding voor hen geen gevolgen heeft. Maar hoewel ze niet de woorden hebben om het te zeggen, je kleintje merkt veel meer dan je denkt.
In de eerste twee levensjaren ontwikkelt je kind zich van baby tot peuter. Er is ontzettend veel te doen: groeien natuurlijk, maar ook bewegen: rollen, kruipen, zitten, staan en lopen. Je dreumes is druk met het ontdekken van de wereld en het leren van een taal. Voor al die dingen heeft hij een stabiele uitvalsbasis nodig en dat is de relatie met jou.
In deze relatie is je kind nog helemaal met jou verbonden. Door de volledige afhankelijkheid van jou kan het kind zich ook niet losmaken. Nu wordt de hechting van het kind gerealiseerd. Een uiterst belangrijke fase, want een gezonde hechting is nodig voor een gezonde ontwikkeling van lichaam en geest in latere jaren.
Door de scheiding wordt het proces van hechting echter verbroken. Eén van beide ouders is ineens niet meer beschikbaar voor omkleden, verschonen, knuffelen, eten geven, in bad gaan, kusjes geven of vasthouden. Dat kan schadelijk zijn. Probeer een omgangsregeling te treffen waarin de kinderen vaak contact hebben met de niet verzorgende ouder.
Hoe peuter en kleuter de scheiding beleven
Vanaf een
jaar of drie begint je peuter zich steeds meer los te maken van jou en
zelfstandig iemand te worden. Hierin neemt hij jullie als ultiem voorbeeld:
jouw emoties, jouw zelfbeeld, jouw handelingen bepalen het individu dat hij zal
worden.
Deze weg naar zelfstandigheid uit zich op verschillende manieren. Je kind
speelt je in alles na, en heeft zo grip op de werkelijkheid. Je kind vertelt
verhaaltjes, en heeft zo grip op zijn gebeurtenissen. Je kind benoemt emoties
bij zichzelf, maar ook bij anderen.
In al deze dingen draait de wereld om het kind. Het kan nog niet los van
zichzelf denken (het is immers nog bezig iemand te worden) en betrekt daarom
alles op zichzelf. Ook als dat in jouw ogen heel vergezocht is.
De scheiding gooit het leven van je kind overhoop. Al zijn zekerheden wankelen.
Hoewel het kind niet begrijpt waarom het gebeurt, zal het de scheiding op
zichzelf betrekken en denken dat het op de een of andere manier zijn schuld is.
Vertel je peuter/kleuter over de scheiding
Je kind kan de scheiding niet begrijpen. Het heeft te maken met de concrete uitwerking ervan, namelijk dat jullie uit elkaar gaan. Vertel het daarom kort voordat de daadwerkelijke verhuizing plaats vindt, zodat oorzaak en gevolg dicht bij elkaar blijven.
Tijdens en na de scheiding kunnen je je kind ondersteunen door aan te sluiten bij zijn ontwikkeling en de emoties die hij door de scheiding te verwerken krijgt.
Hoe help je je kind?
De scheiding is voor kleine kinderen moeilijk te begrijpen. Desondanks verandert alles in hun dagelijks bestaan en dat kan voor hen beangstigend zijn. Jullie kunnen het kind ondersteunen door samen te zorgen voor een aantal dingen:
Regelmatig contact. Probeer een omgangsregeling te treffen waarin beide ouders de kans krijgen verzorgende taken voor jullie kind te doen. Beter elke week en elk weekend een middag dan om de week een heel weekend. Die periode is voor kleintjes te lang.
Zorg voor continuïteit. Houd beide vast aan dezelfde dagroutine. Hanteer dezelfde basisregels. Geef je kind steeds dezelfde knuffel, zing dezelfde liedjes en richt een tweede kamer op een zelfde manier in.
Handhaaf dezelfde oppas. Tijdens een scheiding verandert er voor je kind heel veel, juist in de thuissituatie van je kind. Een van de weinige constanten is de opvang. Dit kan daarom voor je kind een veilige plek zijn, waar alles gaat zoals het moet en waar het kind tot rust kan komen.
Informeer de leiding van je kind over de scheiding en maak duidelijke afspraken over wie brengt en haalt. Heb je oppas aan huis? Laat dat doorgaan. Passen grootouders op? Probeer ook dat in stand te houden. Vraag de grootouders wel zich buiten jullie conflict te houden. De kinderen hebben er niets aan als ze een beeld van een van beide ouders wordt opgedrongen.
Baby/dreumes
Kinderen tot twee jaar hebben behoefte aan fysiek contact in de dagelijkse routines van het bestaan. Ze hechten zich aan degene die hen in bed stopt, voorleest, verschoont, knuffelt, in bad doet, ophaalt bij de kinderopvang, eten geeft, troost als ze vallen, etc.
Doe ‘gewone’ dingen. De verleiding is groot steeds bijzondere dingen te willen doen, maar in de gewone dingen wordt de hechting gevormd. Houd je zoveel mogelijk aan een vast dagritme. Voor je kind zijn er al zo veel veranderingen dat een vast ritme houvast geeft in zijn ontwikkeling.
Wees rustig en positief. Een heel klein kind is emotioneel zo sterk met jou verbonden dat het jouw emoties overneemt. Als je verdrietig, kortaf of boos bent door de scheiding, zal je baby of dreumes dat van je overnemen. Probeer daarom je gevoel ‘uit te schakelen’ en je kind positief en met liefde te benaderen. Wees niet bang als dat niet altijd lukt, een beetje boosheid kan je kind best aan. Maar wees je ervan bewust dat je gevoelens worden overgenomen en probeer af en toe bewust positieve gevoelens uit te stralen.
Even geen vreemden. Je kind is in een fase waarin eenkennigheid en verlatingsangst sowieso een rol spelen. Je kind raakt zich steeds meer bewust van zijn afhankelijkheid van jou en wil je daarom niet uit het oog verliezen. Dat kan door de scheiding worden versterkt. Laat de eerste periode geen vreemden op je kind passen. Het is allemaal al verwarrend genoeg.
Knuffel veel. Fysiek contact is voor kleine kinderen heel belangrijk en kan nooit te veel zijn. Je kunt je kind hierin niet verwennen.
Peuter/kleuter
Peuters en kleuters maken zich steeds meer los van jou en ontwikkelen een eigen identiteit. Om dit te kunnen doen, betrekken ze alles wat er om hen heen gebeurt op zichzelf. Tijdens een scheiding kan dit voor lastige emoties zorgen. Deze emoties kunnen zich uiten door een terugval in de ontwikkeling: niet meer zindelijk zijn, weer duimzuigen, weer uit een fles willen drinken.
Je kind kan zijn emoties nog moeilijk benoemen en weet niet hoe het ermee om moet gaan. Wees daarom niet te streng, maar probeer emoties te benoemen en ruimte te geven. Hier een lijst van de meest voorkomende emoties:
Ontkenning. Ook kleine kinderen maken een rouwproces door en dat begint met ontkenning. Door het vermogen verhaaltjes te bedenken kan je kind heel bedreven zijn in het ontkennen van de scheiding. Ze doen bijvoorbeeld net alsof ze niet weten wat er aan de hand is en vragen voortdurend wanneer de andere ouder thuis komt. Of ze maken zichzelf wijs dat jullie binnenkort weer gaan trouwen. Soms denken ze jullie hereniging door bepaald gedrag te kunnen bewerkstelligen. Wijs je kind in deze dingen niet te streng terecht, maar sluit aan bij zijn wens dat het niet waar is. Benadruk echter dat jullie niet meer bij elkaar zullen komen.
Schuld. Veel kinderen denken dat de scheiding hun schuld is. Er gebeuren immers veel dingen in hun leven die ze op de een of andere manier zelf hebben veroorzaakt. Ook als ze niet kunnen uitleggen waarom ze denken schuld te hebben, kan dit gevoel enorm groot zijn. Let eens op hoe vaak je kind sorry zegt zonder een aanwijsbare reden. Benadruk regelmatig dat de scheiding niets te maken heeft met wat het kind heeft gezegd, gedaan of gedacht. De scheiding is alleen de schuld van jou en je partner.
Angst om lief te hebben. Kinderen kunnen bang zijn dat ze één van de ouders verliezen of dat ze niet meer van één van de ouders mogen houden. Het systeem waarin die liefde werd geuit is immers kapot. Benadruk dat jullie allebei nog steeds bij het kind horen en van het kind houden.
Verlatingsangst. De ervaring dat een geliefd en ‘vanzelfsprekend’ persoon zomaar kan weggaan, kan de angst oproepen dat dat nog eens zal gebeuren. Wat gebeurt er als mijn andere ouder ook weggaat? Gaan opa en oma ook weg? Zal de vaste oppas wel blijven? Kinderen kunnen ineens weer last krijgen van eenkennigheid en verlatingsangst. Probeer hen tegemoet te komen door niet te veel vreemden in te schakelen in de zorg.
Boosheid. Soms worden kinderen heel boos. De meeste peuters en kleuters hebben nog niet de woorden of gedachten om gericht boos op jullie te worden, maar ze voelen wel veel boosheid in zichzelf. Dat kan ook komen door de andere emoties, zoals angst en verdriet.
Geef je kind ruimte om boos te zijn, maar laat onaanvaardbaar gedrag niet toe. Slaan, schoppen en knijpen zijn ook nu niet geoorloofd. Geef je kind alternatieven voor zijn gedrag. Maak bijvoorbeeld een ‘boze pet’ om op te zetten of een ‘boze stoel’. Zo kunnen kinderen aangeven dat ze worstelen met boosheid en kun jij hen helpen hun gevoel te verwoorden en te doorstaan.
Heeft mijn baby last van de scheiding?
Ja. In de
eerste twee levensjaren wordt de hechting van het kind gerealiseerd. Een
uiterst belangrijke fase, want een gezonde hechting is nodig voor een gezonde
ontwikkeling van lichaam en geest in latere jaren.
Door de scheiding wordt het proces van hechting echter verbroken. Eén van beide
ouders is ineens niet meer beschikbaar voor omkleden, verschonen, knuffelen,
eten geven, in bad gaan, kusjes geven of vasthouden. Dat kan schadelijk zijn.
Probeer een omgangsregeling te treffen waarin de kinderen vaak contact hebben
met de niet verzorgende ouder.
tip 1 | How2talk2kids
Praten met je kinderen kan heel lastig zijn, vooral als het over moeilijke emoties gaat en jij zelf ook veel emoties te verwerken hebt. How2talk2kids is een methode om te praten met, en te luisteren naar kinderen. Belangrijke aspecten zijn het accepteren van gevoelens en het beschrijven van situaties in plaats van het veroordelen ervan.
De methode reikt praktische handvatten aan voor betere communicatie, waardoor de relatie verdiept. De basis wordt gevormd door een praktisch zesstappenplan, dat ouders helpt om anders te communiceren, op een manier die respectvol is richting het kind én voor henzelf.
tip 2 | Neem grootouders op in de omgangsregeling
Veel ouders
maken gebruik van grootouders als vaste oppas voor hun kinderen. Als jij dat
ook hebt, probeer dat dan na de scheiding in stand te houden. Grootouders en
kinderen kunnen elkaar veel steun geven en de continuïteit van de zorg is voor
je kind goed.
Veel grootouders zijn bang om bij een scheiding hun kleinkinderen te verliezen.
Bespreek met hen hoe ze hun kleinkinderen kunnen blijven zien. Neem ze
eventueel op in de omgangsregeling om hen gerust te stellen.
'Ik kan eigenlijk niet aangeven wanneer de twijfel is toegeslagen, maar het is zeker al een paar jaar geleden begonnen. Ik denk dat het tijdens een familieweekend was waar ik van dichtbij zag hoe mijn zus en haar man met elkaar omgingen, dat ik me realiseerde wat ik miste in mijn huwelijk. Zij gingen zo liefdevol en zo warm met elkaar om. Hij heeft echt aandacht voor haar en ze praten veel met elkaar. Dat is bij ons allemaal niet zo.
Lees verder
'Het begon ermee dat ze heel verdacht ging doen met haar mobieltje. Vroeger liet ze die regelmatig slingeren maar ineens moest dat ding overal mee naar toe en op de gekste momenten kwamen er berichtjes binnen. In het begin vond ik dat nog niet zo verdacht. Ze heeft veel vriendinnen met wie ze op die manier contact heeft. En dat was ook altijd haar verklaring. Maar er waren ook anders signalen. Ze was erg afwezig met haar gedachten, ging veel meer aandacht aan haar uiterlijk besteden. Moest soms plotseling in het weekend een paar uur weg en vroeg mij dan om op de kinderen te passen.
Lees verder
